پیوند یاد معاد با یاد مبدأ 

در جهان‌بینی قرآن کریم، انسان نه تنها هر روز به معاد که همان عود(بازگشت) و رجوع(برگشت) به طرف مبدأ است، نه بازگشت به دنیا، نزدیک می‌شود، بلکه هر لحظه معادی دارد و به آن نزدیک است. در این جهان‌بینی، معاد از مبدأ بریده نیست، گرچه در نگاه نخست، مبدأ و معاد در دو قوس قرار گرفته و از معاد با عنوان "جهان پس از مرگ" یاد می‌کنیم، لیکن با نگرشی ژرف به نکته‌ای شکوهمند می‌رسیم و آن این که هر دو قوس، به یک نقطه می‌رسد؛ آن سان که از یک نقطه آغاز شده و هر دو جلوه‌ی‌ یک حقیقت است: "هو الأوّل و الاخر و الظّاهر و الباطن."(1)

ذکر و یاد مبدأ، ذکر و یاد معاد است و خدای سبحان می‌فرماید: "یا أیّها الّذین امنوا اذکروا الله ذکراً کثیراً (2)؛ ای مؤمنان به یاد خدا باشید و فراوان او را یاد کنید."

یاد خدا (مبدأ) یاد معاد است و هر لحظه انسان به جانب او می‌رود: "إنّا لله و إنّا إلیه راجعون." در مقابل، فراموشی الله، سبب فراموشی معاد، بلکه موجب فراموشی خود انسان می‌گردد، به طوری که خویش را فراموش کند؛ چنانکه سبب می‌شود مورد فراموشی عمدی خداوند قرار گیرد.

بنابراین، یاد خدا (مبدأ) یاد معاد است و هر لحظه انسان به جانب او می‌رود: "إنّا لله و إنّا إلیه راجعون."(3) در مقابل، فراموشی الله، سبب فراموشی معاد، بلکه موجب فراموشی خود انسان می‌گردد، به طوری که خویش را فراموش کند؛ چنانکه سبب می‌شود مورد فراموشی عمدی خداوند قرار گیرد: "نسوا الله فأنساهم أنفسهم"(4)، "نسوا الله فنسیهم."(5) خدای سبحان در آن روز و هر روز دیگر آنان را به فراموشی می‌سپارد: "فالیوم ننساهم کما نسوا لقاءَ یومهم هذا ."(6)

مهمترین اثر یاد معاد، اجرای عدل و برپاداری قسط فردی و اجتماعی است. از این رو امیرمؤمنان (علیه‌السلام) فرمود: "من تذکّر بُعد السّفر استعدّ"(7)؛ کسی که به یاد سفر آخرت باشد خود را آماده محاسبه آن روز خواهد کرد. نیز فرمود: "واذکر قبرک فإنّ علیه مَمرّک"(8)؛ به یاد گورت باش؛ زیرا از آنجا به طرف معاد مرور می‌کنی و برای اصلاح جامعه اسلامی به مالک اشتر فرمود: "و لن تحکم ذلک من نفسک حتّی تُکثر هُمُومَک بذکر المعاد إلی ربّک"(9)؛ هرگز بر خویشتن تسلّط نمی‌یابی و از خشم نمی‌رهی تا اندیشه‌هایت را بسیار به یاد بازگشت به سوی پروردگارت نگردانی. مهمترین اثر فراموشی معاد نیز تبهکاری و ستمگری فردی و اجتماعی است.

پی‌نوشت‌ها:

1- سوره‌‌ حدید، آیه‌‌ 3.

2- سوره‌‌ احزاب، آیه‌‌ 41.

3- سوره‌‌ بقره، آیه‌‌ 156.

4- سوره‌‌ حشر، آیه‌‌ 19.

5- سوره‌‌ توبه، آیه‌‌ 67.

6- سوره‌‌ اعراف، آیه‌‌ 51.

7- نهج البلاغه، حکمت 28.

8- همان، خطبه‌‌ 153.

9- همان، نامه 53.

منبع:

معاد در قرآن، آیة‌الله جوادی آملی،‌ بخش یکم، ص 21 .